Makalelerim

ANONİM ŞİRKETLERDE PAY VE İMTİYAZLI PAY

ANONİM ŞİRKETLERDE PAY VE İMTİYAZLI PAY

Bu günkü yazımızda anonim şirketlerde pay nedir. Pay neyi temsil eder. Anonim şirketlerde işlevi nedir. Payda imtiyaz ne demektir. Şartları nelerdir vs gibi konuları kısaca özlemeye çalışacağım.

Anonim şirketlerde pay ve pay senetleri teknik bir kavram olup anonim şirket hukukunun odak noktasıdır. Anonim ortaklıklardaki pay ortakların sermaye katılımını ifade etse de adi, kollektif komandit şirketlerdeki katılım payından farklıdır. Bu farklılıklar esas itibariyle oransallık ilkesi, devir şartları ve hükümleri kar ve zarara katılma gibi konularda ortaya çıkmaktadır. Ayrıca yeni TTK nunda Limited şirketlerde esas sermayenin paylara bölünmüş ve payın nama yazılı pay senedine bağlanmış olması esası benimsenmiş olmasına rağmen bu pay Aonim Şirketi payına ne özdeş kılar ne de yaklaştılar.

Esas itibariyle pay anonim şirketin kuruluşunda esas sözleşmenin veya sermaye artırımında, artrılan sermayenin ticaret siciline tescil edilmesi ile doğar. Dolayısıyla tescil payının oluşumunu sağlayan kurucu nitelikte hukuki bir işleme haizdir. Payın ve buna bağlı hakların tedavülünü kolaylaştırmak için pay senede bağlanır 6762 sayılı eski TTK nun da yasada Anonim ortaklığın pay senedi çıkarmasını zorunlu kılan yasal bir hüküm yok iken 6102 sayılı TTK nunu ile bu boşluk doldurulmuştur.

Pay senetleri nama yazılı ve hamiline yazı olarak çıkarılabilir. Emre yazılı pay senedi kanunen çıkarılamaz. TTK nun 486. maddesi hükümlerine göre hamiline yazılı pay senetlerinin bastırılmasına zorunluluğu getirilmiştir. Ayrıca ilmühaberlere nama yazılı pay senetlerine ilişkin hükümlerin uygulanması öngörülerek kapsamlı bir hükmü yer verilmiştir. Bütün anonim şirketlerin pay senedi bastırılması zorunlu hale gelmiştir.

Anonim ortaklıklarda pay ortaklık esas sermayesine belirli sayıda birim değere bölünmüş olan bir parçasını ifade eder. Bu anlamda pay 50 bin TL olan esas sermaye 50.000.000 adet bir kuruşluk birim değere bölünmüş ise her bir kuruşluk birim değer bir paydır. Bu değerlere nominal veya itibari değer edilmektedir. Payın itibarı değerinin az veya çok olmasının gücünü etkilemez. Anonim şirketlerde pay üyelik hak ve borçlarının kaynağını teşkil eder. Dolayısı ile imtiyaz kişiye değil paya veya  nitelikleri ile belirli bir grup oluşturan pay sahiplerine veya azınlığa tanınabilir. Yalnız TTK nun 360. Maddesi bunun istisnasını oluşturmaktadır. TTK nun 478/1 madde hükmünde bu istisna belirtilmektedir. Buna göre Yönetim kurulunda temsil edilme hakkının açıkça imtiyaz olduğu belirtilmiştir.

Anonim şirket bir katı sermaye şirketidir. Ortaklığın mal varlığının sahibi hissedarlar değil esas itibariyle tüzel kişiliktir. Bu itibarla hissedarların genel olarak Anonim şirketlerde önemi yoktur. Çünkü anonim şirket birden çok yatırımcı kişinin katılabilmesi ve şirket tipi olarak anonim şirketin herkese uygun olması ortaklık sıfatının Pay sahiplerinin kişiliklerine bireysel yeteneklerine ilgililerine yönelik olmaması gerekmektedir.

Ortaklık hakkının içeren belge olarak Pay ve Pay senetleri; pay kendisinden doğan hak ve borçların kaynağını teşkil eder. Pay ve pay senetleri ticaret siciline tescil ile hüküm ifade etmeye başlar. Pay senetleri kıymetli evrak niteliğindedir. Sermaye Piyasası aracı olarak kullanılabilir.

Kapalı anonim şirketlerde hisse senetleri tescilden sonra çıkartılır. Tescilden önce çıkartılan pay senetleri hükümsüzdür. Halka açık anonim şirketlerde ise tescilden önce hisse çıkartılabilir ve 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu'nun 3795 sayılı yasa ile yapılan değişiklikle hüküm bulmuştur.

 6762 sayılı yasada hisse senetlerinin itibariyle kıymeti en az bir yeni kuruştur. Bu kıymet ancak en az 1 yeni kuruş olacak şekilde yükseltilebilir. Bu fıkrada belirtilen miktar bakanlar kurulunca 100 katına kadar artırılabilir denilmiştir. 6102 sayılı kanunun 476. Maddesinin ikinci fıkrasında, birinci fıkraya aykırı olarak çıkartılan payların geçersiz olduğu ifade edilmiş ve geçersiz payları ihraç edenler zarar verdikleri kişilere karşı müteselsilen sorumlu olurlar. Sorumlu olanlara karşı tazminat isteme hakkı ise davacının zararı ve sorumluyu öğrendiği tarihten itibaren iki ve her halde zararı doğuran fiilin meydana geldiği günden itibaren beş yıl geçmedikçe zamanaşımına uğrar.  

Diğer yandan yeni Türk Ticaret Kanununda da finansal durumu bozulan şirketlere paylarının itibari değerini indirme imkanı da sağlanmaktadır. Bu çerçevede zarara giren anonim şirketlerin finansal durumunun iyileştirilmesi amacıyla payın itibari değeri bir kuruşdan fazla olduğu takdirde bir kuruşa kadar indirebileceği belirtilmiştir.

Anonim şirketlerde imtiyazlı pay; İmtiyaz imkan kelimesinden gelmekte olup Arapça kökenlidir. Başkalarına tanınmayan güzel kişisel hak ve yaratıcılık şeklinde ifade edilebilir. Bütün hukuk sisteminde imtiyazlar sermaye katılım oranın da haklardan yararlanma ilkesi benimsendiğinden imtiyazda oransallık ilkesinin sonucu olan paylar arasında eşitlik ilkesinin bir istisnasını teşkil etmektedir. Nitekim 6102 sayılı Türk Ticaret kanunun 479/1madde hükmünde oyda imtiyazın eşit itibari değerdeki paylara farklı sayıda oy hakkı verilerek tanımlanabileceği öngörülmektedir. Bu nedenle genellikle ana sözleşme değişikliği yapılmadan sadece genel kurulun aldığı bir tasfiye kararı ile imtiyaz oluşturulması mümkün değildir. Ancak kayıtlı sermaye sistemi benimsemiş olan anonim şirketlerde yönetim kurulunun imtiyazlı pay ihraç etme olanağına sahip olması bu hususta esas sözleşme ile yetkilendirilmiş olması şartına bağlıdır. Kurulduktan sonra imtiyaz tanınabilmesi esas sözleşme değişikliği ile olur. Sonradan esas sözleşme değişikliği yoluyla imtiyazlı pay İhtisas edilmesine ilişkin genel kurul kararlarının geçerli olabilmesi için sermayenin en az yüzde 75'ini oluşturan pay sahiplerinin oyları ile alınması gerekir. Bu nisap ilk toplantıda ulaşılamadığı takdirde izleyen toplantılarda da aynı nisaplar aranır.

İmtiyaz mutlaka esas sözleşme ile tanımlanır. TTK nun 478/1 ci maddesine göre imtiyaz kuruluşta veya daha sonra esas sözleşmede yapılacak değişiklikle tanımlanabilir. Bu durumda imtiyaz tanınan pay veya paylar ile diğerleri kendiliğinden ve zorunlu olarak iki farklı grup oluştururlar. Ancak mevcut payların arasında bir üstünlük olmaksızın esas sözleşmede a b ve c gibi farklı gruplara ayrılması bir imtiyazın tanıdığı anlamı doğurmaz.

İmtiyazın esas sözleşmede temellendirilmesi şarttır. Bu nedenle imtiyazın tanımlanması somutlaştırılması mutlak surette esas sözleşmede belirtilmelidir.

 İmtiyazlı paylara sağlanan üstün hak veya avantaj hak sahibinin diğerlerinden önce tatmin edilmesi şeklinde olabilir. Örneğin dağıtılacak şirket karının yüzde 10'unun önce imtiyazlı paylara kalan karında diğer tüm paydada oransallık ilkesine göre dağıtılması kar payında sınırlandırılmış imtiyaz veya kalan karın sadece adil paylara oransallık ilkesi uyarınca dağıtılması kar payında sınırlandırılmış imtiyaz olarak tanımlanabilir.

 İmtiyaza ilişkin üstünlüğün kural olarak paydan kaynaklanan pay sahibi haklarına ilişkin olması zorunludur.

Türk Ticaret Kanunu 478 inci maddesinin birinci fıkrası hükmündeki imtiyaz Kar Payı, tasfiye Payı, rüçhan hakkı ve oy hakkı gibi haklarda paya tanınan üstün bir hak veya kanunda öngörülmemiş yeni bir pay sahibi hakkıdır. Buna göre imtiyazın konusu yönetim ve mal varlığı değerli haklar oluştur. Örneğin Oy hakkı, yönetim kurulunda temsil edinme hakkı, kar payı hakkı, tasfiye bakiyesi hakkı, rüçhan hakkı gibi.

Sonuç olarak; Anonim şirketlerde pay ve pay senetleri ticaret siciline tescil ile hüküm ifade etmeye başlar. Pay senetleri nama ve hamiline yazılı olarak basılabilir. Pay senetleri sahiplerine kar payı, tasfiye bakiyesi, oy hakkı rüçhan hakkı genel kurula katılma hakkı vs haklar verir. Pay senetlerinin itibari değeri bir kuruştan aşağı olamaz ve bakanlar kuruluna verilen yetkiye istinaden 100 katına kadar artırılabilir. 6102 sayılı Türk Ticaret kanunun 476. Maddesine aykırı olarak çıkartılan payların geçersiz olduğu belirtilmiş ve bu payların ihracından dolayı ihraç edenler zarar verdikleri kişilere karşı müteselsilen sorumludurlar. Pay senetlerinde imtiyaz sadece esas sözleşme değişikliği ile tanımlanabilir. Genel kurulun tavsiye niteliğindeki kararları geçerli değildir. İmtiyaz eşit itibari değerdeki paylara farklı sayıda hak tanıyarak gerçekleşebilir. Pay senetlerine imtiyaz tanınabilmesi için sermayeyi oluşturan payların %75 inin onayı ile tanınabilir. İmtiyaz kişilere değil pay senetlerine tanınabilir. Bunun tek istisnası da TTK nun 360. Maddesinde belirtilen azınlıklara yönetim kuruluna katılım hakkıdır. İmtiyazın konusunu yönetim ve malvarlığı karakterli haklar oluşturur. Bunlarda oy hakkı kar payı hakkı tasfiye bakiye hakkı temsil edilme hakkı rüçhan hakkı vs. diye biliriz.